Çulha, Çulhalı, Çulhalık…
Çulha, Çulhalı, Çulhalık…
Süleyman Özerol
Hekimhan Yukarı köyünde gerçekleştirilecek olan belgesel gösterimine gitmeye hazırlanırken, Güngör Bebek arkadaşımız tarafından 3 Eylül 2017 günü Hekimhan’ın Çulhalı köyünde Esiri Baba Anma Etkinliği olacağı ve Celal Abbas Çiçek’in beni arayacağı bildirildi. 30 Ağustos 2017 günü saat 22.30 sıralarında belgesel gösterimi sona erdi ve Hekimhan Belediye Başkan Yardımcısı Metin Şahin ile Karaköcek köyünde kaldım. Sabah erkenden kalktığımızda Celal Abbas Çiçek oraya gelmişti ve programa katılmamı istediğini belirtti.
3 Eylül 2017 günü Mustafa Güner’in aracı ile Hekimhan’ın Çulhalı köyüne gittik. Eşi Aysel Hanım da geldi. Saat 11.00 sıralarında anma etkinliği başlatıldı. Çulhalı ve Esiri ile ilgili bilgiler verildi, deyişler çalınıp söylendi.
Etkinlik çerçevesinde kesilen kurbanlar öğlen saatlerinde gelenlere sunuldu.
Etkinlikte deyişler çalıp söyleyen Güvenç köyünden Hüseyin Ali Şirin şiirlerini kitap olarak bastırmak istediğini belirtti. Diğer bir sanatçı Bülent Aydın ile de görüşerek yaşamı ve sanatı ile ilgili çalışmalar yapacağım. Fotoğraf çeken İlyas Yücel ile sohbetimizde de konu daha çok kültür sanat ve Ankara oldu.
Kurbandan sonra Celal Abbas Çiçek ve İlyas Yücel ile nerede ise tamamen terk edilmiş Çulhalı köyünde Esiri Baba ve Aşıki’nin evlerinin, köy okulunun peğ yerleri ile cem evini görmeye gittik.
Köye ilk yerleşenler, Oğuzların Avşar Boyunun Beylikli kolundandır. Daha sonra Beğdili boyundan gelenler olmuştur. 1200-1300 yılları arasında kurulduğu öne sürülen Çulhalı köyü halkı 400 yıla yakın bir zaman önce Eski Kent denilen yerden buraya taşındığı zaman yapılan ilk yapının cem evi olduğu bertiliyor.
Hacım Sultan Ocağı’na bağlı olan Çulhalı ve çevresinde Sadık Baba, Esiri Baba, Aşıki, Kul Mustafa (Sevindik) gibi âşıklar yetişmiş. Günümüzde de İsmail Aydın şairliğiyle, Bülent Aydın çalıp söylemesi ile tanınan kişilerden bazılarıdır.
Cem evini karşısındaki tepe üzerinde okul ve öğretmen evi yıkıntıları duruyor. Ellilerin başlarında açılan okul, 1984’ten sonra Bahçeler mezrasına taşınmış, doksanların başında kapanmıştır.
Köyün kuzeydoğu yanında bulunan Hacı Baba Çeşmesi, Hacım Sultan anısına yaptırılmış olup, bulgurluklar burada yıkanmaktadır.
Gelelim “Çulhalı” adına…
"Çulha" sözcüğü Türk Dil Kurumunca, "el tezgâhında bez dokuyan kimse" olarak tanımlanmış. Pamuk veya keten ipliğinden yapılan dokuma ile ilgili olarak halk arasında “culfa”, “culfalık”, “culfacılık” kavramları kullanılmaktadır.
Harran'da yaşadığı rivayet edilen Âdem Peygamber'in oğlu Şit Peygamber'in dokumacılık sanatının atası olduğuna inanılmaktadır. Şit Peygamber, ağaçtan yaptığı iğ ile yünü eğirerek iplik haline getirmiş ve dört ağaç parçasından oluşan tezgâhında dokuma yapmıştır.
Urfa’da yaygın olup, XIX. yüzyılda 200’ün üzerinde kumaş tezgâhının varlığından söz edilmektedir. Günümüzde de Urfa, Gaziantep ve Denizli Buldan’da az da olsa zanaat sürmektedir.
Çulha kuşu, bütün dünyada ormanlarda yaşayan; böcek ve tohumlarla beslenen, düz gagalı kuş türüdür. Bu kuşun en ilginç özelliklerinden birisi de yuva yapımındaki becerisidir. Çünkü sevimliliği ve güzelliği ne kadar ilgi çekici ise mimari ustalıkla ördüğü, dokuduğu yuvası da bir o kadar ilgi çekicidir.
Köye ilk yerleşen Oğuzların Avşar Boyunun Beylikli kolundan sonra Beğdili boyundan gelenlerden olduğu belirtilmişti. Kuzey Suriye’deki Türkmenlerin Boz-Ok kolunu meydana getiren boylardan biri olan Beğdililerin Urfa bölgesinden bu zanaatı getirme olasılığı yüksek…
Daha yakın zaman kadar her evde çulha tezgâhı olduğu belirtiliyor.
Dellal Baba adı verilen ziyaretin bulunduğu yerde Çulhalı Damı denen mağara bulunuyor ve burada dokuma yapıldığı öne sürülüyor.
Sultan Çiçek, Leyla Çiçek, Leyla Aydın, Döndü Aslan bilinen çulhacılardan bazıları… Leyla Aydın’ın evinde hala tezgâh olup, yaşlılığından dolayı artık dokuma yapamamaktadır.
Anlaşıldığı kadarı ile köy, adını bu zanaattan almış…
Türkiye’de Amasya, Çorum, Osmaniye, Sinop’ta Çulhalı; Ankara ve Aydın’da Çulhalar; Sivas’ta Çulhaali (Çulhali),Yozgat’ta Yukarıçulhalı köyleri bulunuyor.
Kaynak:https://www.malatyasoz.com/yazar-culha-culhali-culhalik-796.html